đđšđđ§đđ đ đŁđÌđ„ đđšđŠđšđđđĄ
Shkruan: Rafet RUDI
âđ đ·đźđłđđŒđ» đđź đđ”đŒđ”đČÌđđ” đœđČÌđż đșđđź đŠđ”đŸđ¶đœđČÌđżđ¶đ»đČÌâ
NĂ« Maj tĂ« vitit tĂ« kaluar isha mysafir i Lidhjes sĂ« ShkrimtarĂ«ve dhe ArtistĂ«ve nĂ« festivalin âKoncertet e Majitâ. Atyre ditĂ«ve, si pasojĂ« e zgjedhjeve tĂ« marsit, ndihej njĂ« tendosje e madhe. Qendra e qytetit tĂ« TiranĂ«s ushtonte nga protestuesit. MinatorĂ«t e Valijasit kishin filluar grevĂ«n e urisĂ«. Objektet afĂ«r pallatit tĂ« kulturĂ«s digjeshin dhe ekzistonte rreziku qĂ« edhe Biblioteka KombĂ«tare tĂ« digjej ose tĂ« demolohej nga protestuesit qĂ« askush sâi kuptonte. Festivali âKoncertet e Majitâ, natyrisht, nuk u mbajtĂ«n.
Ato dhjetĂ« ditĂ«t nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e trazuar pĂ«r mua, megjithatĂ«, kalonin nĂ« njĂ« shenjĂ« tjetĂ«r. Pas njĂ«mbĂ«dhjetĂ«vjetĂ«sh do ta takoja SuzanĂ«n, Premtonin, DonikĂ«n dhe Ergonin e Jusufit. Para se tâi takoja shtĂ«pia e tyre, nĂ« mendjen time, ishte shĂ«ndruar nĂ« njĂ« KĂ«shtjellĂ« mistike. Por shumĂ« shpejt, qĂ« nga çasti qĂ« hyra nĂ« tĂ«, çdo gjĂ« erdhi nĂ« vendin e vet. SĂ«rish ndjeva atĂ« emocion qĂ« kisha gjithmonĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e Jusufit â đ»đŽđżđŒđ”đđČÌđđ¶đ»đČÌ.
Ajo që më mbeti në kujtim, kur për herë të fundit nga shtëpia e tyre në Tiranë ishte se ajo familje ishte e përvluar nga malli pë Kosovën! Ndër pyetjet të cilat i bëra Suzanës ishte ajo se, a kishte arritur Jusufi ta vizitonte Shqipërinë.
(đđłđŠđźđŁđŠÌđ„đ©đ«đŠđ”đŠÌ đ·đ«đŠđ” đźđŠÌ đ±đąđłđŠÌ, đŻđŠÌ đ·đȘđ”đȘđŻ 1979, njĂ« ditĂ« đ±đąđłđą đŽđŠ đ”đŠÌ đŻđȘđŽđŠđŽđ©đą đŻđŠÌ đđ©đČđȘđ±đŠÌđłđȘ, đ¶ đ”đąđŹđ¶đąđź đźđŠ đđ¶đŽđ¶đ§đȘđŻ. đ đ„đȘđ«đą đŽđŠ, đ±đŠÌđłđŹđ¶đŻđ„đŠÌđł đŹđŠÌđłđŹđŠđŽđŠÌđŽ đČđŠÌ đŠ đŹđȘđŽđ©đ”đŠ đŁđŠÌđłđŠÌ đ±đŠÌđł đŻđ«đŠÌ đ¶đ„đ©đŠÌđ”đȘđź đ”đŠÌ đŻđšđ«đąđŽđ©đŠÌđź, đąđȘ đŻđ¶đŹ đŹđȘđŽđ©đ”đŠ đąđłđłđȘđ”đ¶đł đ”đą đŽđ©đŠđ© đđ©đČđȘđ±đŠÌđłđȘđŻđŠÌ. đđŠÌđłđŹđŠđŽđą đŠ đ”đȘđ« đȘđŽđ©đ”đŠ đłđŠđ§đ¶đ»đ¶đąđł, đźđŠ đŻđ«đŠÌ đŽđČđąđłđȘđź đźđ«đąđ§đ” đŁđłđ¶đ”đąđ đ„đ©đŠ đŹđŠÌđłđ€đŠÌđŻđ¶đŠđŽ đŹđłđŠđ«đ”đŠÌđŽđȘđŽđ©đ” đ©đąđ±đ¶đł, đČđŠÌ đŻđŠ đŠ đŹđ¶đ±đ”đ¶đąđź đŻđšđą đ¶đ„đ©đŠÌđ©đŠđČđŠÌđŽđȘ đȘ đđłđ¶đ±đȘđ” đ”đŠÌ đđđđŽđŠÌ, đȘ đ€đȘđđȘ đȘđŽđ©đ”đŠ đȘ đŻđšđąđłđŹđ¶đąđł đ±đŠÌđł đŽđȘđšđ¶đłđȘđźđȘđŻ đŠ đ„đ°đŹđ¶đźđŠđŻđ”đąđ·đŠ đ”đŠÌ đ¶đ„đ©đŠÌđ”đȘđźđȘđ” đŻđŠÌ đđ°đđȘđ€đȘ). đ đ±đșđŠđ”đą đŽđŠ đ€Ì§đŹđą đŹđą đŻđŠđ·đ°đ«đŠÌ đ”âđȘ đŽđ«đŠđđđ«đą đŻđšđą đąđŻđ„đŠđ«. đđȘ, đąđŽđ©đ”đ¶ đŽđȘđ€ đȘđŽđ©đ”đŠ đźđ°đ„đŠđŽđ”, đźâđ¶ đ±đŠÌđłđšđ«đŠđšđ« đŽđ©đŹđ¶đłđ”: âđźđ«đąđ§đ”đ°đŻ đ”đą đŽđ©đ°đ©đŠÌđŽđ© đ±đŠÌđł đźđ¶đą đđ©đČđȘđ±đŠÌđłđȘđŻđŠÌâ. đđąđŽ đŹđ”đ©đȘđźđȘđ” đźđŠ đ„đȘđ”đŠÌ đ”đŠÌ đ”đŠÌđłđą đȘ đ”đłđŠđšđ°đ«đą đ±đŠÌđł đ”đŠÌ đšđ«đȘđ”đ©đą. đ đ±đŠÌđłđŽđ©đŹđłđ¶đąđ«đą đąđ”đŠÌ đČđŠÌ đŹđȘđŽđ©đą đ±đąđłđŠÌ (đźđŠÌ đŽđąđŹđ”đŠÌđŽđȘđŽđ©đ”, đąđ”đŠÌ đČđŠÌ đŻđą đđŠđ«đ°đŻđȘđŻ đ”đą đŽđ©đ°đ©đȘđź), đŠ đąđ«đ° đȘđŽđ©đ”đŠ đ”đąđźđąđź đČđŠÌ đŻđŠ đ„đŠÌđŽđ©đȘđłđ°đŻđȘđź. đđȘ đŹđŠÌđŻđąđČđŠđ« đŽđȘ đ§đŠÌđźđȘđ«đą.)
Më mbyti fakti kur mësova nga Suzana se ai, edhe pas braktisjes së Kosovës, nuk kishte arritur atë ta sheh vet! Nuk mund ta kuptoj dhe ta pranoj as sot se ai kurrë nuk e pa Shqipërinë e vet! A është e mundur që ai vend amë i shqiptarëve të ketë drojë nga ai⊠Nëse për asgjë tjetër, atëherë, së paku për këtë, deri në fund të jetës do ta urrej atë regjim fatkeq komunist të Shqipërisë.
đĄđźđđđżđź đČ đđđđđłđ¶đ đ·đźđđ”đđČÌ đșđ¶đđ¶đ đœđČÌđż đđČÌ
QĂ« nga vdekja e tij, kur fillon, nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre, tĂ« krijohet miti pĂ«r tĂ«, nga personaliteti i Jusufit ka gjasa tĂ« zhduket njĂ« karakteristikĂ« qĂ« atĂ« e posaqĂ«risht e veçon - subtiliteti i natyrĂ«s sĂ« tij, pikĂ«pamjet e tij ndaj artit, afiniteti i tij ndaj artit modern, qetĂ«sia, durimi dhe pĂ«rqĂ«ndrimi qĂ« tĂ« dĂ«gjoj bashkĂ«biseduesin deri nĂ« fund, e ndriçojnĂ« njĂ« anĂ« tjetĂ«r tĂ« karakterit tĂ« tij. Ishte i prirur qĂ« me gjĂ«ra tĂ« thjeshta tĂ« krijonte atmosferĂ« tĂ« ngrohtĂ«. Andaj, đŻđ¶đđČđ±đźđ đșđČ đđđđđłđ¶đ» đâđžđ¶đđ”đ¶đ» đłđđ»đ±.
Bisedat tona që i merrnim me pasion dhe entuziazëm të madh, zakonisht u shëndronin në debate të gjata për çështje të ndryshme, u muar vesh, gjithmonë me një rrëshqitje të pahetueshme në çështjet kombëtare. Si njeri delikat çfarë ishte, me botë të pasur të brendshme imagjinare , në çdo bisedë për Kafkën, Xhojsin, Kadarenë, Bahun apo Stravinskin, ai depërtonte në shtresime të thella dhe të ndieshme dhe posacërisht të nuancuara. Ndoshta nuk hidhërehen kolegët e mijë muziktarë kur do të them se bisedat më esenciale dhe të thelluara në fushën e estetikës dhe filozofisë muzikore i kam pasur pikërisht me të. Jo pse ai ishte shumë i thelluar dhe njohës i madh në ato fusha, por për shkak se ai kishte një inteligjencë të natyrshme dhe intuitë të çuditshme, që të heton thelbin e problemit në mënyrë të paspjegueshme.
đŠđ”đœđ¶đżđđ¶ đ¶ đđ¶đ· đ¶ đ»đ·đČÌ đłđČÌđșđ¶đ·đČ đ±đČđčđ¶đžđźđ
Dhe tash, nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« kur ekziston akoma entuziazĂ«m kolektiv pĂ«r tĂ«, kur ai paraqitet si hero, trim (qĂ« pamĂ«dyshje ishte), tĂ« cilit vetĂ«m sa nuk i ngjitet đžđźđčđ¶ dhe đđ”đœđźđđź, kur krejt ajo qĂ« lidhet me tĂ« merr ngjyra epike, aq mĂ« madhĂ«shtore mĂ« duket ana tjetĂ«r e Jusufit, ajo pjesĂ« qĂ« projektohej nga shpirti i tij, aq intim dhe aq subtil, shpirti i tij i njĂ« fĂ«mije delikat. Ky dimensioni i Jusufit, pĂ«r tĂ« cilin po flas mĂ« sĂ« miri vĂ«rehej nĂ« afĂ«rsinĂ« e tij me muzikĂ«n. Kur e dĂ«gjonim muzikĂ«n qĂ« unĂ« ia propozoja, apo kur e dĂ«gjonim, Ehatin nĂ« kitarĂ«, atĂ« e mbĂ«rthente njĂ« heshtje sakrale, njĂ« qetĂ«si e paspjegueshme.
GjatĂ« kĂ«tyre dhjetĂ« ditĂ«ve tĂ« qĂ«ndrimit nĂ« TiranĂ«, nikoqirĂ«t na organizonin takime tĂ« ndryshme. NjĂ« prej ditĂ«ve ishte paraparĂ« qĂ« tĂ« dĂ«gjojmĂ« njĂ« koncert tĂ« studentĂ«ve tĂ« AkademisĂ« sĂ« MuzikĂ«s. NĂ« mesin e studentĂ«ve mĂ« tĂ« mirĂ« ishte flautistja e re -Donika GĂ«rvalla. Ăâmund tĂ« dĂ«shiroja mĂ« shumĂ« nĂ« jetĂ« sikur nĂ« vend timin ta dĂ«gjonte Jusufi DonikĂ«n e vet.
(nga « Libri im i kujtimeve « ne pregaditje )
Prishtinë 14.01.1992
âđ đ·đźđłđđŒđ» đđź đđ”đŒđ”đČÌđđ” đœđČÌđż đșđđź đŠđ”đŸđ¶đœđČÌđżđ¶đ»đČÌâ
NĂ« Maj tĂ« vitit tĂ« kaluar isha mysafir i Lidhjes sĂ« ShkrimtarĂ«ve dhe ArtistĂ«ve nĂ« festivalin âKoncertet e Majitâ. Atyre ditĂ«ve, si pasojĂ« e zgjedhjeve tĂ« marsit, ndihej njĂ« tendosje e madhe. Qendra e qytetit tĂ« TiranĂ«s ushtonte nga protestuesit. MinatorĂ«t e Valijasit kishin filluar grevĂ«n e urisĂ«. Objektet afĂ«r pallatit tĂ« kulturĂ«s digjeshin dhe ekzistonte rreziku qĂ« edhe Biblioteka KombĂ«tare tĂ« digjej ose tĂ« demolohej nga protestuesit qĂ« askush sâi kuptonte. Festivali âKoncertet e Majitâ, natyrisht, nuk u mbajtĂ«n.
Ato dhjetĂ« ditĂ«t nĂ« ShqipĂ«rinĂ« e trazuar pĂ«r mua, megjithatĂ«, kalonin nĂ« njĂ« shenjĂ« tjetĂ«r. Pas njĂ«mbĂ«dhjetĂ«vjetĂ«sh do ta takoja SuzanĂ«n, Premtonin, DonikĂ«n dhe Ergonin e Jusufit. Para se tâi takoja shtĂ«pia e tyre, nĂ« mendjen time, ishte shĂ«ndruar nĂ« njĂ« KĂ«shtjellĂ« mistike. Por shumĂ« shpejt, qĂ« nga çasti qĂ« hyra nĂ« tĂ«, çdo gjĂ« erdhi nĂ« vendin e vet. SĂ«rish ndjeva atĂ« emocion qĂ« kisha gjithmonĂ« nĂ« shtĂ«pinĂ« e Jusufit â đ»đŽđżđŒđ”đđČÌđđ¶đ»đČÌ.
Ajo që më mbeti në kujtim, kur për herë të fundit nga shtëpia e tyre në Tiranë ishte se ajo familje ishte e përvluar nga malli pë Kosovën! Ndër pyetjet të cilat i bëra Suzanës ishte ajo se, a kishte arritur Jusufi ta vizitonte Shqipërinë.
(đđłđŠđźđŁđŠÌđ„đ©đ«đŠđ”đŠÌ đ·đ«đŠđ” đźđŠÌ đ±đąđłđŠÌ, đŻđŠÌ đ·đȘđ”đȘđŻ 1979, njĂ« ditĂ« đ±đąđłđą đŽđŠ đ”đŠÌ đŻđȘđŽđŠđŽđ©đą đŻđŠÌ đđ©đČđȘđ±đŠÌđłđȘ, đ¶ đ”đąđŹđ¶đąđź đźđŠ đđ¶đŽđ¶đ§đȘđŻ. đ đ„đȘđ«đą đŽđŠ, đ±đŠÌđłđŹđ¶đŻđ„đŠÌđł đŹđŠÌđłđŹđŠđŽđŠÌđŽ đČđŠÌ đŠ đŹđȘđŽđ©đ”đŠ đŁđŠÌđłđŠÌ đ±đŠÌđł đŻđ«đŠÌ đ¶đ„đ©đŠÌđ”đȘđź đ”đŠÌ đŻđšđ«đąđŽđ©đŠÌđź, đąđȘ đŻđ¶đŹ đŹđȘđŽđ©đ”đŠ đąđłđłđȘđ”đ¶đł đ”đą đŽđ©đŠđ© đđ©đČđȘđ±đŠÌđłđȘđŻđŠÌ. đđŠÌđłđŹđŠđŽđą đŠ đ”đȘđ« đȘđŽđ©đ”đŠ đłđŠđ§đ¶đ»đ¶đąđł, đźđŠ đŻđ«đŠÌ đŽđČđąđłđȘđź đźđ«đąđ§đ” đŁđłđ¶đ”đąđ đ„đ©đŠ đŹđŠÌđłđ€đŠÌđŻđ¶đŠđŽ đŹđłđŠđ«đ”đŠÌđŽđȘđŽđ©đ” đ©đąđ±đ¶đł, đČđŠÌ đŻđŠ đŠ đŹđ¶đ±đ”đ¶đąđź đŻđšđą đ¶đ„đ©đŠÌđ©đŠđČđŠÌđŽđȘ đȘ đđłđ¶đ±đȘđ” đ”đŠÌ đđđđŽđŠÌ, đȘ đ€đȘđđȘ đȘđŽđ©đ”đŠ đȘ đŻđšđąđłđŹđ¶đąđł đ±đŠÌđł đŽđȘđšđ¶đłđȘđźđȘđŻ đŠ đ„đ°đŹđ¶đźđŠđŻđ”đąđ·đŠ đ”đŠÌ đ¶đ„đ©đŠÌđ”đȘđźđȘđ” đŻđŠÌ đđ°đđȘđ€đȘ). đ đ±đșđŠđ”đą đŽđŠ đ€Ì§đŹđą đŹđą đŻđŠđ·đ°đ«đŠÌ đ”âđȘ đŽđ«đŠđđđ«đą đŻđšđą đąđŻđ„đŠđ«. đđȘ, đąđŽđ©đ”đ¶ đŽđȘđ€ đȘđŽđ©đ”đŠ đźđ°đ„đŠđŽđ”, đźâđ¶ đ±đŠÌđłđšđ«đŠđšđ« đŽđ©đŹđ¶đłđ”: âđźđ«đąđ§đ”đ°đŻ đ”đą đŽđ©đ°đ©đŠÌđŽđ© đ±đŠÌđł đźđ¶đą đđ©đČđȘđ±đŠÌđłđȘđŻđŠÌâ. đđąđŽ đŹđ”đ©đȘđźđȘđ” đźđŠ đ„đȘđ”đŠÌ đ”đŠÌ đ”đŠÌđłđą đȘ đ”đłđŠđšđ°đ«đą đ±đŠÌđł đ”đŠÌ đšđ«đȘđ”đ©đą. đ đ±đŠÌđłđŽđ©đŹđłđ¶đąđ«đą đąđ”đŠÌ đČđŠÌ đŹđȘđŽđ©đą đ±đąđłđŠÌ (đźđŠÌ đŽđąđŹđ”đŠÌđŽđȘđŽđ©đ”, đąđ”đŠÌ đČđŠÌ đŻđą đđŠđ«đ°đŻđȘđŻ đ”đą đŽđ©đ°đ©đȘđź), đŠ đąđ«đ° đȘđŽđ©đ”đŠ đ”đąđźđąđź đČđŠÌ đŻđŠ đ„đŠÌđŽđ©đȘđłđ°đŻđȘđź. đđȘ đŹđŠÌđŻđąđČđŠđ« đŽđȘ đ§đŠÌđźđȘđ«đą.)
Më mbyti fakti kur mësova nga Suzana se ai, edhe pas braktisjes së Kosovës, nuk kishte arritur atë ta sheh vet! Nuk mund ta kuptoj dhe ta pranoj as sot se ai kurrë nuk e pa Shqipërinë e vet! A është e mundur që ai vend amë i shqiptarëve të ketë drojë nga ai⊠Nëse për asgjë tjetër, atëherë, së paku për këtë, deri në fund të jetës do ta urrej atë regjim fatkeq komunist të Shqipërisë.
đĄđźđđđżđź đČ đđđđđłđ¶đ đ·đźđđ”đđČÌ đșđ¶đđ¶đ đœđČÌđż đđČÌ
QĂ« nga vdekja e tij, kur fillon, nĂ« njĂ«farĂ« mĂ«nyre, tĂ« krijohet miti pĂ«r tĂ«, nga personaliteti i Jusufit ka gjasa tĂ« zhduket njĂ« karakteristikĂ« qĂ« atĂ« e posaqĂ«risht e veçon - subtiliteti i natyrĂ«s sĂ« tij, pikĂ«pamjet e tij ndaj artit, afiniteti i tij ndaj artit modern, qetĂ«sia, durimi dhe pĂ«rqĂ«ndrimi qĂ« tĂ« dĂ«gjoj bashkĂ«biseduesin deri nĂ« fund, e ndriçojnĂ« njĂ« anĂ« tjetĂ«r tĂ« karakterit tĂ« tij. Ishte i prirur qĂ« me gjĂ«ra tĂ« thjeshta tĂ« krijonte atmosferĂ« tĂ« ngrohtĂ«. Andaj, đŻđ¶đđČđ±đźđ đșđČ đđđđđłđ¶đ» đâđžđ¶đđ”đ¶đ» đłđđ»đ±.
Bisedat tona që i merrnim me pasion dhe entuziazëm të madh, zakonisht u shëndronin në debate të gjata për çështje të ndryshme, u muar vesh, gjithmonë me një rrëshqitje të pahetueshme në çështjet kombëtare. Si njeri delikat çfarë ishte, me botë të pasur të brendshme imagjinare , në çdo bisedë për Kafkën, Xhojsin, Kadarenë, Bahun apo Stravinskin, ai depërtonte në shtresime të thella dhe të ndieshme dhe posacërisht të nuancuara. Ndoshta nuk hidhërehen kolegët e mijë muziktarë kur do të them se bisedat më esenciale dhe të thelluara në fushën e estetikës dhe filozofisë muzikore i kam pasur pikërisht me të. Jo pse ai ishte shumë i thelluar dhe njohës i madh në ato fusha, por për shkak se ai kishte një inteligjencë të natyrshme dhe intuitë të çuditshme, që të heton thelbin e problemit në mënyrë të paspjegueshme.
đŠđ”đœđ¶đżđđ¶ đ¶ đđ¶đ· đ¶ đ»đ·đČÌ đłđČÌđșđ¶đ·đČ đ±đČđčđ¶đžđźđ
Dhe tash, nĂ« kĂ«tĂ« kohĂ« kur ekziston akoma entuziazĂ«m kolektiv pĂ«r tĂ«, kur ai paraqitet si hero, trim (qĂ« pamĂ«dyshje ishte), tĂ« cilit vetĂ«m sa nuk i ngjitet đžđźđčđ¶ dhe đđ”đœđźđđź, kur krejt ajo qĂ« lidhet me tĂ« merr ngjyra epike, aq mĂ« madhĂ«shtore mĂ« duket ana tjetĂ«r e Jusufit, ajo pjesĂ« qĂ« projektohej nga shpirti i tij, aq intim dhe aq subtil, shpirti i tij i njĂ« fĂ«mije delikat. Ky dimensioni i Jusufit, pĂ«r tĂ« cilin po flas mĂ« sĂ« miri vĂ«rehej nĂ« afĂ«rsinĂ« e tij me muzikĂ«n. Kur e dĂ«gjonim muzikĂ«n qĂ« unĂ« ia propozoja, apo kur e dĂ«gjonim, Ehatin nĂ« kitarĂ«, atĂ« e mbĂ«rthente njĂ« heshtje sakrale, njĂ« qetĂ«si e paspjegueshme.
GjatĂ« kĂ«tyre dhjetĂ« ditĂ«ve tĂ« qĂ«ndrimit nĂ« TiranĂ«, nikoqirĂ«t na organizonin takime tĂ« ndryshme. NjĂ« prej ditĂ«ve ishte paraparĂ« qĂ« tĂ« dĂ«gjojmĂ« njĂ« koncert tĂ« studentĂ«ve tĂ« AkademisĂ« sĂ« MuzikĂ«s. NĂ« mesin e studentĂ«ve mĂ« tĂ« mirĂ« ishte flautistja e re -Donika GĂ«rvalla. Ăâmund tĂ« dĂ«shiroja mĂ« shumĂ« nĂ« jetĂ« sikur nĂ« vend timin ta dĂ«gjonte Jusufi DonikĂ«n e vet.
(nga « Libri im i kujtimeve « ne pregaditje )
Prishtinë 14.01.1992
Kommentare
Kommentar veröffentlichen